Nikołaj Bucharin

Maciej Jarocki

Nikołaj Iwanowicz Bucharin (1888-1938) - rosyjski komunista, działacz partii bolszewickiej piastujący liczne

stanowiska oraz ostatecznie ofiara wielkiego terroru w ZSRR. Czołowy ideolog ruchu bolszewickiego, redaktor

„Prawdy”, autor licznych dzieł wieszczących nieuchronny upadek kapitalizmu oraz główny twórca konstytucji

ZSRR.

Bucharin jako lojalny towarzysz

Od roku 1911, gdy został skazany za działalność rewolucyjną i wyemigrował za granicę, był najbliższym współpracownikiem Lenina. Gdy niemiecki wywiad zaproponował Leninowi przetransportowanie go ze Szwajcarii do Piotrogrodu w celu zainicjowania rewolucji, Bucharin zdecydował się mu towarzyszyć. Jego pierwszym zadaniem było przygotowanie dekretu o nacjonalizacji przemysłu. Był stanowczo przeciwny traktatowi brzeskiemu podpisanemu z Cesarstwem Niemieckim, gdyż uważał, że nie można zawierać pokoju
z krajem kapitalistycznym i powinno się kontynuować walkę, choćby za cenę dużych strat. Pomimo spięcia na tle traktatu pokojowego, dalej był lojalny wobec Lenina i wsparł jego Nową Politykę Ekonomiczną (NEP).

Wszystko zaczęło się psuć po śmierci Lenina, gdy trwała walka polityczna o zajęcie miejsca po nim. Nikołaj Bucharin zdecydował się wesprzeć Stalina przeciwko niepopularnemu Trockiemu. W 1928 roku sprzeciwił się przymusowej kolektywizacji, co ściągnęło na niego oskarżenia o odchyły prawicowe. Został jednak aresztowany dopiero w trakcie wielkiej czystki w 1937 roku i wtedy skazany na śmierć w sfingowanym trzecim procesie moskiewskim. Od 1951 roku wszystkie jego utwory były objęte cenzurą, a rehabilitacji doczekał się dopiero w 1988 roku.

Myśl rewolucyjna Bucharina

Podobnie jak Trocki, Nikołaj Bucharin uważał, że trzeba wprowadzić socjalizm nie w jednym kraju, a we wszystkich, by dokonać rewolucji światowej - stąd też wynikał jego opór wobec podpisywania traktatu brzeskiego. Choć uważał rozpad systemu kapitalistycznego
za naturalny i wynikający z jego nielogicznej natury, Rosja według niego była tylko niewiele znaczącym przystankiem do rewolucji światowej - reszta świata potrzebowała wyzwolenia. Jego poglądy jednak zmieniały się wraz z sytuacją. W porównaniu do innych rewolucjonistów bolszewickich był elastyczny i był gotów przyznać się do błędu. Po śmierci Lenina
i niepowodzeniu tzw. „rewolucji niemieckiej” forsowanej przez Trockiego zmienił zdanie
i wymyślił pojęcie „socjalizmu w jednym kraju”, które stało się głównym hasłem Stalina.

Gdy komunizm wojenny doprowadził do całkowitej zapaści gospodarczej, wsparł Lenina
w kwestii wprowadzenia Nowej Polityki Ekonomicznej. Bucharin zauważył, między innymi, że w sytuacji kryzysu gospodarczego można zwiększyć produkcję rolną, wprowadzając tzw. „częściowo burżuazyjne” rozwiązania, na przykład pozwolenie na drobny handel czy drobne przedsiębiorstwa. Jak jednak uważał - na tym etapie są one niezbędne, by móc zwiększyć ilość produkcji rolnej, bez której ciężki przemysł i robotnicy nie mogą się obyć. Uważał rolnictwo za podstawę kraju socjalistycznego i na tle zwolenników ciężkiej industrializacji był bardzo pro-agrarny.

Nikołaj Bucharin był zwolennikiem kompletnej dominacji państwa i wprowadzenia systemu przymusu komunistycznego. Był radykalny i w procesie tworzenia „człowieka sowieckiego” nie wahał się przed zastosowaniem nawet najbardziej ostrych środków. Według jego własnych słów „przymus proletariacki we wszystkich swoich formach, poczynając
od rozstrzeliwania, a kończąc na obowiązku pracy, jest metodą tworzenia komunistycznego człowieka”. Jednocześnie starał się aplikować idee rewolucyjnie pragmatycznie. Przykładowo - opowiadał się przeciwko elekcyjności oficerów w oddziałach, gdyż uważał, że żołnierze już i tak wybierają demokratycznie swoich przedstawicieli do Rad, tak więc elekcyjność oficerów jest tylko kwestią techniczną. W tym wypadku uważał, że wybieranie dowódców
w głosowaniu działa na szkodę Armii Czerwonej.

W kolejnych latach coraz bardziej łagodniał. Zamiast przymusowej kolektywizacji proponował ewolucyjne, stopniowe uspółdzielczenie. Właśnie ten postulat doprowadził
do oskarżenia go o działalność kontrrewolucyjną i skazania na śmierć w trakcie wielkiej czystki. O ile jego idee w ZSRR zostały zapomniane, o tyle jego argumenty za NEP-em
oraz jego myśl gospodarcza zostały zawarte w reformach Denga Xiaopinga kilkadziesiąt lat później.

Źródła:

- N. Bucharin, “Nowy kierunek polityki ekonomicznej”, tłum. J. Dobieszewski

- N. Bucharin, Jewgienij Prieobrażenski, “ABC komunizmu”, Penguin Books, 1969