Alisa Pogrebna
Uważany jest za jednego z najwybitniejszych Brytyczków wszech czasów, główna postać
angielskiej wojny domowej, lord protektor Anglii, Szkocji i Irlandii 1653–1658.
Oliver Cromwell urodził się 25 kwietnia 1599 w Huntingdon. Jego ojcem był Robert Cromwell,
szlachcic, młodszy syn sir Henry Cromwella, nazywanego Złotym Szlachcicem z Hinchinbrooke,
matką — Elizabeth Steward.
Młody Oliver miał wielu bogatych i znakomitych krewnych, jego własne dzieciństwo było jednak
skromne. Robert Cromwell umarł, kiedy Oliver właśnie skończył osiemnaście lat; Robert miał zresztą osobowość mniej chyba silną niż żona, która wychowała Olivera i jego siedem sióstr w Huntingdon. Możemy zastanawiać się nad skutkami przebywania w tak kobiecym otoczeniu; według wszystkich relacji (niektórych mało wiarygodnych) wyrósł on na szorstkiego, porywczego chłopca, chętnie płatającego figle i bynajmniej nie zniewieściałego. Jeśli chodzi o wpływ na Olivera, ważniejszą postacią niż ojciec, a w każdym razie lepiej udokumentowaną, był jego nauczyciel, Thomas Beard.
Beard przygotował Olivera do studiów na uniwersytecie w Cambridge, gdzie jednak przebywał zaledwie jeden rok, zanim wezwano go do domu z powodu śmierci ojca.
Na krótki okres, w latach 1628-1629, Oliver Cromwell przestał być skromnym młodszym synem wielkiej rodziny: jego życie stało się częścią dziejów Anglii. Od debiutu politycznego w tym okresie w Izbie Gmin dał się poznać jako przeciwnik hierarchii Kościoła anglikańskiego i absolutystycznych dążeń Karola I.
Błyskotliwa kariera polityczna Olivera Cromwella rozpoczęła się w toku wojny domowej między parlamentem a wcześniej wspomnianym królem – Karolem I. Oliver stanął po stronie parlamentu i już wkrótce zasłynął jako doskonały przywódca i organizator. W kwestiach związanych z armią, Cromwell wzorował się na królu szwedzkim, doskonałym strategu i dowódcy z okresu wojny trzydziestoletniej – Gustawie II Adolfie.
Wybrany 1640 do Izby Gmin tak zwanego Krótkiego Parlamentu, a następnie Długiego Parlamentu, współpracował w nich z przywódcami purytańskiej opozycji antykrólewskiej, a po wybuchu w 1642 roku wojny domowej w Anglii między królem a Parlamentem stał na czele 60 kawalerzystów armii Parlamentu; utworzył następnie doborowe pułki jazdy (Ironsides); walczył w Anglii Wschodniej, utrzymując jej obszar pod kontrolą Parlamentu; dzięki odnoszonym sukcesom i zdolnościom organizacyjnym odgrywał rosnącą rolę w armii i polityce.
Krytykował nieudolne prowadzenie wojny przez arystokratycznych dowódców i doprowadził do powołania przez Izbę Gmin na początku 1645 Armii Nowego Wzoru pod wodzą Th. Fairfaxa i uchwalenia zakazu sprawowania komendy przez członków Parlamentu; sam wkrótce spod tego zakazu wyłączony, został dowódcą kawalerii armii; w 1645 w decydującym stopniu przyczynił się do zwycięstwa pod Naseby, a 1646 brał udział w oblężeniu królewskiej kwatery głównej w Oksfordzie.
Jednocześnie w Parlamencie wyrósł na czołowego polityka radykalnego stronnictwa independentów, przeciwnego prezbiteriańskiej większości. W 1649 należał do trybunału sądzącego Karola I; opowiedział się za wyrokiem śmierci i egzekucją. W ustanowionej następnie Republice (Commonwealth) wszedł do nowo utworzonej rządzącej Rady Państwa. W 1649 wyprawił się z wojskiem do ogarniętej katolickim powstaniem Irlandii i rozpoczął jej bezwzględną pacyfikację. W 1650 został odwołany do Anglii ze względu na zagrożenie ze strony Szkotów, którzy poparli Karola II; mianowany naczelnym wodzem armii Republiki, pokonał Szkotów w bitwach pod Dunbar (1650) oraz Worcester (1651) i w 1652 narzucił Szkocji unię realną z Anglią. Dzięki temu zapewnił swojemu krajowi dominującą rolę w ówczesnej Europie. Następnie w skutek nadań ziemi w zajętych krajach, które przypadły jego oddanym żołnierzom, Cromwell mógł już sięgnąć po władzę dyktatorską.
Pod koniec roku 1653 ogłosił się lordem protektorem.
Cromwell prowadził natomiast energiczną i znaczoną sukcesami politykę zagraniczną; dążył do współdziałania państw protestanckich, dbał o interesy angielskiego handlu zagranicznego, popierał rozwój angielskiej potęgi morskiej oraz inicjatywy kolonizacyjne w Ameryce; 1654 zawarł korzystny pokój z Holandią i traktaty handlowe ze Szwecją, Danią i Portugalią, a 1655 — z Francją. Wspomagał protestantów na kontynencie europejskim, zwłaszcza sabaudzkich waldensów; wspierał Szwecję Karola X Gustawa przeciw Polsce i Danii; wysyłał angielską flotę wojenną na Morze Bałtyckie, Morze Śródziemne i w rejon Morza Karaibskiego. Od 1655 prowadził w sojuszu z Francją wojnę z Hiszpanią, podczas której Anglia zajęła Jamajkę (1655) i uzyskała Dunkierkę (1658). Rządy Cromwella doprowadziły do wyraźnego podniesienia międzynarodowej — politycznej i gospodarczej — pozycji Anglii; jego polityka stała się ważnym etapem w tworzeniu podstaw przyszłego imperium brytyjskiego.
Uważał, że społeczeństwo powinno opierać się na 3 tradycyjnych filarach: arystokracji, ziemiaństwie i wolnych chłopach; stawał się konserwatywnym strażnikiem porządku i prawa oraz istniejącej struktury społecznej; jedyną istotną zmianą stało się ułatwienie obrotu ziemią, wymuszone przez konfiskaty majątków Kościoła anglikańskiego i rojalistów.
Jednak forma ustroju państwa, na którego czele stał, okazała się bardzo nietrwała; Cromwell nie zdołał stworzyć dla niej silnego ani trwałego oparcia społecznego.
Bibliografia:
'Oliver Cromwell i Rewolucja Angielska' Cristopher Hill, przeł. Irena Szymańska
encyklopedia.pwn.pl
Oliver Cromwell
