Krzysztof Wawrzynkiewicz
Emiliano Zapata (ur. 8 sierpnia 1879 r., zm. 10 kwietnia 1919 r.) był przywódcą chłopskiej partyzantki
w czasie rewolucji meksykańskiej (1911-1917). Stał się inspiracją dla ruchu agrarnego. Był twórcą
Planu de Ayala, w którym przedstawił prezydenta Francisco Madero jako zdrajcę rewolucyjnych
ideałów i zaproponował plan reform rolnych.
Zapata rozwinął swoje idee polityczne w kontekście historycznym i ideologicznym rewolucji
meksykańskiej. Zapata od dzieciństwa widział problemy, z jakimi zmagała się ówczesna wieś.
W Morelos – stanie, w którym urodził się Zapata - społeczności chłopskie były pod coraz większą
presją ze strony klasy ziemiańskiej, która zmonopolizowała zasoby ziemi
i wody przy wsparciu dyktatora Porfirio Díaza. Odkąd Porfirio Díaz stał się prezydentem Meksyku
w 1876 roku, meksykański system społeczny i ekonomiczny został zdominowany przez posiadaczy
dużych osiedli (hacjend). Urzędnicy sukcesywnie egzekwowali zmiany własności gruntów, które
prowadziły do koncentracji ziemi w rękach małej grupy zamożnych ziemian.
Emiliano Zapata już jako nastolatek protestował przeciwko ówczesnemu systemowi, który pozwalał na zagrabianie ziem rolnikom przez właścicieli wielkich hacjend. Płaszczyzną, na jakiej tworzył swoją ideologię była niesprawiedliwość społeczna i chęć walki
z wykorzystującymi chłopów rodzimymi obszarnikami i kapitalistami zagranicznymi. W 1900 r. liczba ludności Meksyku wynosiła ok. 15,5 mln, z czego aż 12 mln stanowili zależni chłopi. Zapata uważał, że kraj trzeba wyzwolić spod władzy zagranicznych firm (w większej części amerykańskich). Dzięki swojej charyzmie i widocznej woli walki z niesprawiedliwością potrafił zdobyć zaufanie ludzi i w 1909 roku został wybrany na przewodniczącego rady swojej prowincji. Przez długi czas wytrwale prowadził kampanię na rzecz praw mieszkańców, m.in. poprzez naciskanie opornego gubernatora Morelos do działania. Wreszcie, zdegustowany brakiem reakcji ze strony rządu i jawną stronniczością wobec bogatych właścicieli plantacji, Zapata zaczął tworzyć siły zbrojne, by przejmować grunty rolne.
Nieuczciwie przeprowadzone wybory w 1910 r. w Meksyku były bezpośrednią przyczyną wybuchu rewolucji meksykańskiej. Zapata, widząc możliwość promowania swojej reformy rolnej, porozumiał się z przegranym kandydatem Francisco Madero, po czym opowiedział się za obaleniem nielegalnie wybranego prezydenta. W maju 1911 r. obalono rząd Diaza i stworzono rząd tymczasowy. Pomimo obietnic, Madero nie przeprowadził wcześniej obiecanej reformy, tak jakby sobie tego życzył Zapata, co wywołało konflikt między nimi.
Madero zaproponował nawet finansowe zadośćuczynienie Zapacie, jednak ten, wierny swoim ideałom, wiedział, że walczy w słusznej sprawie i stworzył Plan de Ayala, w którym nazwał Madero zdrajcą i przedstawił plan reform rolnych. Plan de Ayala był jednym
z najbardziej zaawansowanych i największych dokumentów znanych rewolucji meksykańskiej. Plan gwarantował redystrybucję ziemi dla ludzi, społeczności lokalnych i drobnych rolników. Plan stał się sztandarem politycznym. Zapata i jego zwolennicy zakwestionowali cały porządek burżuazyjny i kolejne rządy. Zastosowanie programu zapatystowskiego oznaczało w praktyce zniszczenie podstaw ekonomicznych i politycznych meksykańskiego systemu kapitalistycznego. Nowością przedstawionego planu było to, że po raz pierwszy rolnicy walczyli z własnym programem, więc jego historycznego znaczenie było ważne.
Od tego momentu Emiliano Zapata wraz ze swoimi oddziałami prowadził wojnę podjazdową. Jego wojska rosły w siłę z dnia na dzień i przyciągały do siebie ludzi z różnych stanów, którzy byli zainspirowani nieugiętością Zapaty. Myśl Zapaty precyzyjne nawiązywała do istoty rewolucji, która prowadzi marsz przeciwko arogancji klas wyższych dla dobra masy uciskanych. Jego zdaniem prowadziło to do zaprzestania istniejącej nierównowagi gospodarczej w kraju, w którym bogaci stawali się coraz bogatsi, a biedni coraz biedniejsi.
To była rewolucja dla dobra „klasy niższej” kraju.
W 1913 r. obalono prezydenta Madero, jednak w kraju dalej panował chaos. Rozpoczęła się walka pomiędzy rewolucjonistami. Po jednej stronie stali konstytucjonaliści z Venustiano Carranza Garza na czele, natomiast po drugiej radykałowie z Zapatą i Pancho Villą. Po stronie konstytucjonalistów stali doświadczeni wojskowi i właśnie ten fakt przesądził o wyniku wojny domowej. Zapata zginął natomiast w wyniku zastawionej na niego pułapki.
Zapata był niekwestionowanym przywódcą rewolucji. Według niego przywódca rewolucji musiał mieć nieskazitelną reputację. Powinien posiadać doświadczenie polityczne, talent, poczucie taktu, a w razie potrzeby prestiż i charyzmatyczną osobowość. Zapata przywiązywał dużą wagę do etyki stosunków politycznych i koncepcji sprawowania władzy jako służby społecznej, natomiast uznanie za lidera miało być owocem jego pracy dla ludu.
Dziedzictwem tego wielkiego meksykańskiego rewolucjonisty jest dzisiaj Zapatystowska Armia Wyzwolenia Narodowego, której początkowym zadaniem była obrona przed właścicielami ziemskimi.
Bibliografia:
-
Emiliano Zapata!: Revolution and Betrayal in Mexico – Samuel Brunk, data wyd. 1995
