REWOLUCJE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Dawid Baranowski

Lise Meitner to austriacka fizyk jądrowa. Pracując wspólnie z niemieckim

naukowcem Otto Hahnem, wynalazła zjawisko rozszczepienia jądra atomowego.

Jej odkrycie pomogło zrewolucjonizować fizykę jądrową, a także dało podstawy

do rozwoju budowy bomby atomowej. Meitner to niezwykła postać. Docenia się jej

dorobek naukowy, ale nie tylko. Warto zwrócić uwagę, że jako jedna z pierwszych w

historii kobiet odegrała ważną rolę w dziedzinie fizyki.

Lise pochodziła z Wiednia. Urodziła się w rodzinie szanowanego

prawnika – Phillipa Meitnera. Już od najmłodszych lat wykazywała zainteresowanie

naukami ścisłymi. Droga jej edukacji była trudna z powodu dyskryminacji kobiet.

Pod koniec wieku XIX dziewczęta nie mogły uczęszczać do gimnazjum, dlatego Lise uczyła się szkole miejskiej, a także prywatnie –
na korepetycjach. W 1901 r. rozpoczęła studia na Uniwersytecie w Wiedniu, ucząc się matematyki, fizyki i filozofii. 

Ogromny wpływ na rozwój intelektualny Lise wywarł prof. Ludwig Bolzmann. Wtedy też Meitner po raz pierwszy spotkała się z jedną z dziedzin fizyki - fizyką jądrową. Warto dodać, że Lise, jako jedna z pierwszych kobiet, mogła korzystać z laboratoriów. Co więcej, Meitner jako druga kobieta w historii Uniwersytetu w Wiedniu uzyskała tytuł doktora nauk ścisłych, pisząc pracę pt. 

„Przewodnictwo cieplne materiałów niehomogennych”.

Po ukończeniu studiów w 1906 r. Lise zamieszkała w Berlinie, gdzie rozpoczęła bardzo owocną współpracę z chemikiem – Otto Hahnem. Duet prowadził badania nad radioaktywnością
i odkrył nowy pierwiastek, znany później jako protaktyn. Zmysł odkrywczy Lise oraz wiedza
i doświadczenie Otto doprowadziły do odkrycia zjawiska przejścia bez promieniowania, czyli zjawiska emisji energii przez jądro atomowe. Fenomen ten został ostatecznie nazwany efektem Augera - na cześć Victora Pierre Auger. Wkład pracy Lise Meitner został niezauważony
i pominięty, o czym Lise przekonała się jeszcze kilka razy. Przełomowym momentem w jej karierze naukowej był rok 1926. Meitner została profesorem nadzwyczajnym fizyki jądrowej
na Uniwersytecie w Berlinie. Powołanie na szefa wydziału fizyki przyniosło jej ogromne wyróżnienie. Została pierwszą kobietą profesor w Niemczech. 

Lise Meitner była baptystką, jednak jej rodzice mieli pochodzenie żydowskie. Po objęciu władzy przez Hitlera i NSDAP kariera naukowa Lise została zagrożona. Po aneksji Austrii do III Rzeszy Lise została zmuszona do emigracji. Początkowo udała się do Holandii, potem do Danii, ostatecznie osiedliła się w Szwecji. Meitner nie porzuciła swoich badań. W Sztokholmie kontynuowała eksperymenty nad elementami radioaktywnymi. Jej obecność i dorobek naukowy zostały szybko zauważone przez Szwedów. W 1947 r. została uhonorowana przez University College of Stockholm, na którym zresztą pracowała. Brała także udział w rozwoju i budowie reaktorów jądrowych w Szwecji. Podczas II wojny światowej Lise Meitner otrzymała amerykańską propozycję uczestniczenia w pracach nad bombą jądrową. Jako pacyfistka stanowczo odrzucała jakąkolwiek formę współpracy. Uważała, że jest fizykiem, który ma ludzkość zmieniać, a nie ją niszczyć.

Kilka słów na temat przełomowego odkrycia – rozszczepienia jądra atomowego. Jest to reakcja jądrowa polegająca na rozpadzie jądra atomu na dwa inne jądra. Powstałe fragmenty są podobne pod względem masy. Rozpadowi towarzyszy emisja neutronów, promieniowanie gamma oraz wydzielanie dużej ilości energii. Z praktycznego punktu widzenia największe znaczenie mają własności rozszczepienia jąder uranu i plutonu. Pojedynczy akt rozszczepienia jądra atomowego może, w sprzyjających warunkach, emitować dalsze rozszczepienia, prowadząc do reakcji łańcuchowej. Odkrycie to miało ogromne znaczenie, znalazło zastosowanie w produkcji bomby jądrowej i reaktora jądrowego. 

Oficjalnie zjawisko rozszczepienia jądra atomowego zostało odkryte przez Otto Hahna
i Fritza Strabmanna, za co w 1944 roku otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Meitner pominięto, mimo że jej wkład w tę pracę miał charakter całościowy. To właśnie Lise, wraz ze swoim siostrzeńcem Robertem Frischem, w 1939 roku opublikowali artykuł pt. „New Type of Nuclear Reaction”, wyjaśniając w nim podstawy teoretyczne jądra atomowego. Meitner wielokrotnie prosiła Otto Hahna o uznanie, jednak niemiecki fizyk nigdy tego nie zrobił. Dyskryminacja kobiet w nauce była bardzo wyraźna, szczególnie przez męskich współpracowników.

Lisa Meitner, podczas swoich 60 lat kariery naukowej w dziedzinie fizyki jądrowej, opublikowała ponad 120 artykułów. Jej prace wielokrotnie były wykorzystywane przez Komitet Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Energii Jądrowej.

O życiu osobistym Meitner wiemy niewiele. Lise nigdy nie lubiła mówić o sobie, była osobą skromną, ale znającą swoją wartość. Nie była zamężna ani nie miała dzieci. Całe życie poświęciła karierze naukowej.3 

Dopiero w 1997 roku doczekała się uznania. Jej nazwiskiem nazwano pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Ponadto na jej cześć powstał instytut naukowy „Hanh – Meitner – Institut” w Berlinie, zajmujący się planetą Wenus i Księżycem. Albert Einstein nazywał ją „niemiecką Madame Curie”. Na jej nagrobku widnieje napis pt. „Fizyk, która nigdy nie straciła człowieczeństwa”.