Izabella Owczarek
Lili Elbe prawdopodobnie urodziła się 28 grudnia 1882 roku w Vejle w Danii, a zmarła
13 września 1931 roku w Dreźnie w Niemczech. Przeciwstawiła się konwencjom,
dzięki czemu przesunęła granicę nauk medycznych stając się pierwszą transgenderową
kobietą, której operacja zmiany płci została udokumentowana.
Przez większość swojego życia Lili Elbe była znana jako Einar Magnus Wegener, duński
malarz, który prawdopodobnie urodził się w 1882, choć niektóre źródła za datę jego
urodzenia uznają rok 1886. Einar specjalizował się w pejzażach i obrazach Paryża.
Przez wiele lat żył jako mężczyzna, miał także żonę Gerdę Wegener (z domu Gottlieb) ,
która tak jak on była znaną artystką, ilustratorką i malarką. Para poznała się na Królewskiej
Duńskiej Akademii Sztuk w Kopenhadze, gdzie razem studiowali. Oboje przynależeli
do dekadenckiej śmietanki Kopenhagi początku XX wieku. W 1912 przeprowadzili się
do Paryża. To właśnie podczas pozowania w stroju kobiety do portretów malowanych
przez jego żonę Einar zrozumiał, że nie czuje się mężczyzną. Wówczas „narodziła” się Lili.
W przebraniu kobiety pojawiał się również na przyjęciach. W pewnym momencie popadł w depresję. Konsultował się z wieloma lekarzami, jednak jedni uznawali go za chorego psychicznie lub histeryka, a inni za homoseksualistę.
W końcu Einar zdecydował się na bardzo odważny w ówczesnych czasach ruch- serię operacji zmiany płci. Aby je przejść musiał wybrać się aż do Berlina i Drezna gdzie był operowany w klinice dla kobiet u ginekologa i chirurga dr. Kurta Warnekrosa. Do jego zmiany płci przyczynił się także słynny berliński seksuolog i działacz walczący o prawa gejów Magnus Hirschfeld. Gdy Elbe przyszła na konsultacje do Warnekrosa, lekarz zobowiązał się podjąć operacji zmiany płci, jednak ponieważ do kliniki mógł przyjmować tylko kobiety, polecił jej by najpierw udała się na zabieg kastracji do Hirschfelda. Kurt Warnekros tłumaczył, że zdecydował się zoperować Lili, bo inni lekarze nie chcieli jej pomóc i sugerowali przede wszystkim terapię psychiatryczną. Leczenie trwało około 16 miesięcy. Elbe przestała malować wraz z rozpoczęciem operacji, ponieważ czuła, że Einar i Lili to dwie zupełnie inne osoby, które nie powinny na siebie wzajemnie oddziaływać. Wiele znajomych Elbe przestało się z nią spotykać, a życie Wegenera zaczęło znikać jak we mgle. Po czterech udanych operacjach mogła ubiegać się o paszport pod jej nowym imieniem i nazwiskiem oraz anulowanie małżeństwa u samego Króla Danii, które oficjalnie zostało unieważnione 6 października 1930 roku. Co ciekawe nowe nazwisko, które wybrała Lili, to niemiecka nazwa rzeki Łaby przepływającej przez miasto, w którym przeszła zabieg zmiany płci. Lili miała plan wyjść za mąż i mieć dzieci z nowym partnerem, jednak niedługo przed planowaną piątą operacją, która miała jej to umożliwić, zaczęła podupadać na zdrowiu i zmarła we wrześniu 1931 roku.
W 1933 roku kilka miesięcy po wyborze Hitlera na kanclerza Rzeszy, ciężarówki wypełnione nazistowskimi studentami zajechały przed Instytut Nauk Seksualnych by zniszczyć znajdujące się w nim archiwa. Kilka dni później przed Deutsche Opera Berlin hitlerowcy spalili książki i dokumenty Hirschfelda, w tym dokumentację medyczną Lili Elbe, dlatego nie znane są dokładne dane na temat wszystkich operacji.
Obecnie przepuszcza się, że Elbe była hermafeodytą, czyli osobą u której jednocześnie występują męskie i żeńskie narządy rozrodcze, gdyż niektóre źródła sugerują, że podczas jednej z operacji wykryto w jej ciele szczątkowe jajniki.
Historia Lili do dziś daje motywację do działania i inspiruje nie tylko w środowiskach transgenderowych. 5 września 2015 odbyła się światowa premiera ekranizacji powieści inspirowanej jej niezwykłymi, ale i tragicznymi zarazem losami „The Danish Girl” w reżyserii Toma Hoopera. W postać Lili wcielił się brytyjski aktor Eddie Redmayne. Film ten został nominowany do Nagrody Akademii Filmowej aż w czterech kategoriach za: najlepszą pierwszoplanową rolę męską, najlepszą drugoplanową rolę żeńską, najlepszą scenografię i najlepsze kostiumy.
Elbe wykazała się niezwykłą odwagą decydując się w tamtych czasach na zmianę płci nie tylko dlatego, że operacja tego typu była wówczas na etapie eksperymentalnym i wiązała się z dużym ryzykiem śmiertelnych powikłań, ale również z powodu niedojrzałości ówczesnego społeczeństwa do zaakceptowania takiego zjawiska, jak transgenderyzm czy transseksualizm. Lili przezwyciężyła jednak strach przed odrzuceniem społecznym na rzecz zmiany, przesuwając tym samym granice nauk medycznych w kierunku chirurgii zmiany płci na całym świecie.
Choć osoby, u których identyfikacja płciowa nie zgadza się z płcią morfologiczną żyją od zarania dziejów, a sam termin "transseksualizm" użyty został po raz pierwszy w dopiero 1949 roku. Do dziś w wielu krajach jest to temat tabu, a ustawodawstwo dotyczące zmian zachodzących w płci leczących się transseksualistów nie jest jednolite i wykazuje znaczne różnicowanie w zależności od kraju. Obecnie prawo holenderskie jest jednym z najbardziej liberalnych pod tym względem. Seria zabiegów zmiany płci Elbe miała zatem miejsce prawie dwadzieścia lat przed sformułowaniem pojęcia trangenderyzm, transseksualizm czy transwestytyzm, nic więc dziwnego, że uważana jest dziś za patronkę i pionierkę środowisk transgenderowych.
Źródła:
Theophano, Teresa, GLBTQ Arts; 2015, p1-2, 2p
http://www.telegraph.co.uk/film/the-danish-girl/true-story-lili-elbe-transgender/
http://wyborcza.pl/TylkoZdrowie/1,137474,19464121,dziewczyna-z-portretu-kto-zoperowal-HYPERLINK "http://wyborcza.pl/TylkoZdrowie/1,137474,19464121,dziewczyna-z-portretu-kto-zoperowal-lili-elbe.html"lili-elbe.html
http://www.lgbthistorymonth.org.uk/history/lilielbe.htm
https://pl.wikipedia.org/wiki/Transseksualizm
Lili Elbe
