Jakub Stebelski
Nelson Mandela – południowoafrykański polityk, wieloletnie więziony bojownik, walczący o zniesienie
apartheidu. Od 10 maja 1994 do 14 czerwca 1999 roku prezydent Republiki Południowej Afryki, a zarazem
pierwszy czarnoskóry pełniący funkcję głowy państwa tego kraju. Wspólnie ze swoim poprzednikiem
Frederikiem Willemem de Klerkiem został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla w 1993 roku w uznaniu
ich zasług dla zniesienia apartheidu w RPA.
Urodził się 18 lipca 1918 roku jako syn wodza królewskiego szczepu Thomba w wiosce Qunu. Ukończył
studia prawnicze w Fort Hare w 1941 roku, a następnie udał się do Johannesburga, gdzie rozpoczął
karierę w kancelarii adwokackiej oraz kontynuował naukę, tym razem na Uniwersytecie Witwatersrand.
W międzyczasie zaczął działać w Afrykańskim Kongresie Narodowym (ANC) - największej organizacji
zrzeszającej przeciwników apartheidu w RPA.
W tamtym czasie, pod względem ideologicznym, można go określić jako demokratycznego socjalistę
oraz afrykańskiego nacjonalistę. Zdecydowanie sprzeciwiał się kapitalizmowi, własności prywatnej
gruntów i dominacji przedstawicieli dużego biznesu w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym. Jego głównym celem była równość rasowa. Obowiązującą w RPA rasistowską politykę apartheidu, będąc pod wyraźnym wpływem ideologii marksistowskiej, wiązał ze zbrodniami kapitalizmu oraz uważał za narzędzie wyzysku czarnych robotników przez białą burżuazję. Za jedyną realną alternatywę gospodarczą i polityczną, podobnie jak większość ówczesnych działaczy ANC, uważał marksizm - leninizm Był zwolennikiem socjalizmu naukowego, jednak komunizm i związany z nim ateizm kłóciły się z jego wiarą chrześcijańską. Madliba, jak był również nazywany Mandela, nie był jednak religijnym fundamentalistą, jego poglądy na sprawy obyczajowe były liberalne, między innymi popierał on walkę z dyskryminacją ze względu na orientację seksualną.
W 1952 roku Mandela wraz ze swoim przyjacielem Oliverem Tambo założył pierwszą w stolicy Republiki Południowej Afryki kancelarię prawną prowadzoną przez czarnych. Następnie został wybrany na wiceprzewodniczącego ANC. W tym okresie był zwolennikiem koncepcji biernego oporu, który wzorem Mahatmy Gandhiego, przedkładał nad walkę zbrojną. W czasie podróży po kraju zachęcał czarną ludność do tej koncepcji. Za tą działalność został po raz pierwszy aresztowany i skazany na dziewięć miesięcy ciężkich robót w zawieszeniu na dwa lata. W 1955 roku we współtworzonej przez niego Karcie Wolności, opowiedział się za nacjonalizacją banków, ziemi oraz kopalni złota, co miało jego zdaniem być niezbędne dla zapewniania sprawiedliwego podziału dóbr.
Wydarzenia 1960 roku, takie jak delegalizacja ANC oraz masakra w Sharpeville, spowodowały radykalizację poglądów Mandeli, w następstwie czego utworzył on zbrojne ramię ANC - Umkhonto we Sizwe, która organizowała akcje sabotażowe i dywersyjne wymierzone w reżim. Było to zdecydowane zerwanie z doktryną biernego oporu.
Następnie Madliba podróżował po Afryce, wspierając ruchy wolnościowe na całym kontynencie. Zapoznał się także z doświadczeniami algierskiego ruchu oporu. Podczas przemówienia w Addis Abebie stwierdził – „Ruch na rzecz bojkotu towarów RPA oraz nałożenia dyplomatycznych sankcji w sposób niezwykle skuteczny wpływa na despotyczną strukturę tych sił, które rządzą w RPA i stanowi wspaniałą inspirację dla ruchu wyzwolenia w naszym kraju”.
Po powrocie do kraju Mandelę czekały kolejne procesy. 12 czerwca 1964 roku został skazany na dożywocie za działalność wywrotową. Podczas procesu stwierdził, że - „Walczyłem przeciwko białej dominacji i walczyłem przeciw czarnej dominacji. Pielęgnowałem ideały demokratycznego i wolnego społeczeństwa, w którym wszyscy będą żyli na równych prawach. Jest to ideał, dla którego chcę żyć i mam nadzieję zobaczyć go spełnionym, lecz mój Boże, jeśli trzeba, to jest to ideał, dla którego gotów jestem umrzeć”. Podczas pobytu w więzieniu pozostał nieugięty - nie poszedł na żadne kompromisy z władzami.
Pod wpływem międzynarodowych nacisków i rozruchów wśród czarnej ludności, polityka władz RPA stopniowo się zmieniała na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. W lutym 1990 roku, nowy prezydent Frederik de Klerk, który objął władze w wyniku „pałacowej rewolucji” oficjalnie ogłasił koniec epoki apartheidu, a Mandela, po 28 latach, zostaje zwolniony z więzienia.
W 1994 roku wyniku wielomiesięcznych negocjacji przy „okrągłym stole” odbywają się wolne, demokratyczne wybory, w skutek których ANC przejmuje władzę w Państwie, a Nelson Mandela zostaje zaprzysiężony na urząd prezydenta. Pełniąc władzę rozbudował w RPA państwo opiekuńcze, stosował różne środki interwencjonistyczne, jednak nie zdecydował się, mimo swoich wcześniejszych deklaracji, na żadne poważne nacjonalizacje, obawiając się, że mogłoby to odstraszyć zagranicznych inwestorów. Mimo swojego chrześcijaństwa doprowadził do wprowadzenia bardzo liberalnych regulacji dotyczących aborcji. Jako prezydent starał się raczej panować, a nie rządzić, co w wynikało z faktu, że Mandela był bardziej humanistą niż rasowym politykiem - jego celem była likwidacja apartheidu, a nie władza. W związku z tym ograniczał się do funkcji reprezentacyjnych i wyznaczaniu kierunków, a codzienne administrowanie państwem pozostawił technokratycznemu wiceprezydentowi Thabo Mbeki.
Nelson Mandela głęboko wierzył w demokrację, uważał wolność słowa i odpowiedzialność za jej fundament. Po odejściu z funkcji prezydenta nie angażował się w politykę wewnętrzną. Uczestniczył jednak w rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych oraz wewnętrznych waśni w państwach afrykańskich, potępiał niedemokratyczne reżimy, a także amerykańską interwencję w Iraku. Działał również charytatywnie. Mandela był humanistą, zwolennikiem równego traktowania i pokojowego współistnienia.
Źródła:
Anthony Sampson, Mandela: the authorized biography
Kibujjo M. Kalumba, „The Political Philosophy of Nelson Mandela: A Primer”, Journal of Social Philosophy 26 (3)
Nelson Mandela
