Klaudia Dzięgielewska
Spiridonowa Maria Aleksandrowna, wskutek swej działalności rewolucyjnej w Rosji, uzyskała mało
przychylne określenia, jak ,,Żelazna Dama'' czy ,,Terrorystka Wszechrosji''. Była jedną z czołowych
opozycjonistek sprzeciwiających się caratowi. Ponadto była przedstawicielką skrajnego maksymalizmu
rewolucyjnego, przez co często w tym co robiła brakowało politycznego myślenia. Postać Marii to nie tylko
przykład rewolucjonistki pełnej odwagi i niezłomności, ale także obraz okrucieństwa ze strony państwa,
jakiego doświadczała przez całe życie kobieta.
Spiridonowa urodziła się 16.10.1884 r. w Tambowie. Pochodziła z bogatej rodziny szlacheckiej.
Ukończyła gimnazjum w mieście rodzinnym, a w dorosłym życiu zamierzała zostać nauczycielką.
Jednak plany te zmieniły się wskutek wczesnego zaangażowania Marii w sprawy rewolucyjne.
Domniemywa się, iż powodem dla którego Maria zmieniła swe plany i zainteresowała się sprawami
rewolucyjnymi, był działacz przewrotowy Wolski, w którym to była głęboko zakochana.
W 1905 r. Maria po raz pierwszy miała styczność z wydarzeniami rewolucyjnymi, za które została na
krótko aresztowana. Po uwolnieniu otrzymała zlecenie od partii, aby dokonać zamachu. 16.01.1906 r.
wykonując powierzone zadanie, zabiła Gawriła Łużenowskiego, dowódcę oddziału pacyfikującego
buntujących się chłopów guberni tambowskiej. Potem na miejscu zbrodni usiłowała popełnić samobójstwo,
aby uniknąć kary ze strony caratu. Próba się nie udała, gdyż Maria została schwytana przez policję. Dalsze losy rewolucjonistki są przepełnione ogromną męką i cierpieniem. Po uchwyceniu Maria była torturowana przez wojsko. Została skazana na najwyższą karę czyli śmierć przez powieszenie. Jednak okrutne traktowanie Marii oraz sam wyrok sądu, spowodował oburzenie opinii międzynarodowej, czego efektem były demonstracje na Trafalgar Square w Londynie. W ich wyniku kara została zamieniona na bezterminową katorgę w Nerczyńsku.
Kolejne działania rewolucyjne w Rosji doprowadziły do wybuchu rewolucji lutowej w 1917 r.. Wtedy też ogłoszono amnestie i Maria Spiridonowa była jedną z pierwszych uwolnionych na mocy decyzji Rządu Tymczasowego. Po odzyskaniu wolności kobieta w swych przekonaniach zbliża się do bolszewików, przez co została wykluczona z socjalistów-rewolucjonistów. Rekcją Marii na to było utworzenie nowej partii- eserowców lewicowych, inaczej określanych internacjonalistami. Dla tego ugrupowania charakterystyczne było ślepe podążanie za ideą, pozbawione często elementarnego, zdrowego rozsądku. Ponadto wyznawali ,,romantyczną'' wiarę w żywiołowość mas i pozytywny stosunek do samobójczego rewolucyjnego ofiarnictwa, co zresztą uwidoczniło się podczas pierwszego zamachu Spiridonowej. Dzięki temu lewicowi eserowcy byli łatwym celem dla manipulacji bolszewickiej. W 1918 r. ostry sprzeciw Marii wywołało zastosowanie terrorystycznych metod przez rząd wobec chłopów. Następnie 7.07.1918 r. doszło do powstania eserowców przeciwko bolszewikom. Jednak powstanie to było w pełni sprowokowane przez tych, przeciw którym się odbyło. Po upadku powstania rewolucjonistka przebywała w areszcie domowym na Kremlu. Skazano ją na rok więzienia, a wkrótce po tym amnestiowano ze względu na zasługi dla ruchu lewicowego.8 Po tych wydarzeniach Maria stała się zdecydowaną przeciwniczką Lenina oraz partii bolszewickiej, oskarżających ich za antydemokratyczne metody i oligarchizm.
Ostanie lata życia Maria Spiridonowa spędziła w niewoli. W latach 1919-1921 była wielokrotnie aresztowana. Przewożono ją z obozu do obozu lub do różnych więzień, a wszystko pod ścisłą kontrolą policji. Nikt nie wiedział o sytuacji w jakiej znalazła się kobieta. W 1923 r ostatkiem sił rewolucjonistka próbowała wydostać się poza terytorium ZSRR, jednak została zatrzymana i skazana na kolejne 3 lata zsyłki. Tym razem Maria została zesłana m.in. do Samarkandy i Taszkientu. U kobiety pojawiły się także poważne problemy z psychiką, w związku z tym wielokrotnie więzioną ją w różnych zakładach psychiatrycznych. 7.01.1938 r. Spiridonowa została skazana na 25 lat więzienia za zorganizowanie zamachu na Klimenta Woroszyłowa. Maria została niesłusznie oskarżona, gdyż cały zarzut w pełni sfingowano, aby kobieta przez bardzo długi czas nie wyszła na wolność. Więziono ją odtąd w izolatkach w Jarosławie i Orle. Kiedy nastąpił atak III Rzeczy na ZSRR, a Niemcy zbliżali się do Moskwy, NKWD przeprowadziło liczne masakry i egzekucje więźniów politycznych. Maria Spiridonowa oraz kilka jej współtowarzyszy zostali rozstrzelani 11.09.1941 r. w Lesie Miedwiediewskim koło Orla.
Reasumując, Maria Spiridonowa przeszła i poświęciła wiele, w tym swoje życie walcząc dla idei, a także dla przemian ustrojowych w państwie. Należała do grupy rewolucjonistów, którzy całkowicie zmienili obliczę Rosji, obalając carat i niszcząc wszelkie jego pozostałości. Dodatkowo stworzyła nowy odłam rewolucjonistów, jakim jest partia eserowców-lewicowych, wspominana wcześniej. Ugrupowanie to odegrało bardzo dużą rolę w tworzeniu ,,nowego'' państwa rosyjskiego, ponieważ wchodziło początkowo w koalicję z bolszewikami, którzy przejęli władzę po przewrocie październikowym. Wszelkie decyzję podejmowane w porozumieniu z bolszewikami, musiały zostać zatwierdzone przez władzę partii eserowców-lewicowych, na czele których stała właśnie Maria Spiridonowa. W związku z tym działania mniej lub bardziej rewolucyjne podejmowane przez Spiridonową, były urzeczywistniane w początkowej fazie porewolucyjnej w Rosji. Oczywiście, jeżeli były zgodne z wizją bolszewików, co nie umniejsza roli Spiridonowej. Nie bez znaczenia jest fakt, iż kobieta była uznawana za niezwykle niebezpieczną. Dlatego też, po zerwaniu koalicji między partiami dołożono wszelkich starań, aby usunąć rewolucjonistkę z życia politycznego. Świadczy to o tym, jak dużą siłę posiadała Spiridonowa, a także pokazuje, iż obawiano się jej ze względu na umiejętność pociągnięcia za sobą innych działaczy. Po schwytaniu i uwięzieniu kobiety ruszyła propaganda, ukazująca ją w negatywnym świetle jako jedną z największych terrorystek, a nie rewolucjonistek, w państwie rosyjskim. Starano się zatrzeć dokonania i obecność Marii w minionych wydarzeniach rewolucyjnych. Pamięć o niej została zatarta w czasach bolszewickich,a następnie poprzez sowiecką propagandę. Stąd można domniemywać, iż tak mało obecnie mówi się o rewolucjonistce i tak niewiele pozostało informacji na jej temat. W związku z tym powinno się przywrócić życie Marii Spiridonowej na kartach historii, gdyż to właśnie ona wywarła ogromny wpływ na losy XX-wiecznej Rosji. Zwłaszcza, że jej heroiczne czyny zostały okupione wielkim, niezawinionym cierpieniem.
Bibliografia:
• Grzegorz Przebinda, Józef Smaga, Leksykon, kto jest kim w Rosji po 1917 roku, Wydawnictwo Znak, Kraków, 2000
• Jeanne Vronskaya with Vladimir Chuguev, A Biographical Dictionary of The Soviet Union 1917-1988, Brown, London ,1989
• Jennifer S. Uglow,The Macmillan Dictionary of Women's Biography, Macmillan Publishers LTD, Hong Kong, 1982
Maria Spiridonowa
