Ernesto Rafael Guevara de la Serna – Che

Dominika Gierlicka

Ernesto Rafael Guevara de la Serna – Che (14.06.1928 – 9.10.1967), argentyński rewolucjonista,

pisarz, dowódca lewicowych oddziałów partyzanckich walczących na Kubie, w Demokratycznej

Republice Konga i Boliwii. Swoje rewolucyjno – marksistowskie poglądy przedstawił m.in.

w „Dziennikach motocyklowych” oraz liście do dyrektora gazety ukazującej się w Montevideo

zatytułowanym „Socjalizm i człowiek na Kubie”.

„Dzienniki motocyklowe” to opowieść o jego podróży do Ameryki Południowej, którą odbył w wieku

23 lat wraz ze swoim przyjacielem Alberto Granado, na motocyklu. Podczas tej podróży stali się

oni świadkami społecznych niesprawiedliwości, wykorzystywania robotników (szczególnie

w kopalniach), sądzenia komunistów, dyskryminacji trędowatych i potomków cywilizacji Inków.

Podróż pochodzącego z wyższej klasy średniej Guevary trwała dziewięć miesięcy i wywarła

bardzo duży wpływ na ukształtowanie się jego poglądów ideologicznych. Książkę kończy on

złożeniem deklaracji gotowości do walki i śmierci za sprawę biednych oraz zjednoczenia

Ameryki Łacińskiej.

Odnosząc się do doświadczeń z Chile Guevara postulował jak najszybsze usunięcie Amerykanów z Ameryki Łacińskiej, którzy poprzez swoje inwestycje zyskali olbrzymie wpływy w tym regionie i z łatwością zaczęli wywierać presję na tamtejsze państwa. Jako świadek biedy w Peru, zidentyfikował się on ze słowami kubańskiego pisarza Jose Marti: „Chcę związać swój los, z losem biednych tego świata”. To wtedy komunizm stał się dla Guevary protestem przeciwko niekończącemu się głodowi i szansą na zmianę, a hasło „chleba dla biednych” jednym z jego haseł przewodnich. Nie bez wpływu pozostało na niego wspomnienie kobiety zmarłej na gruźlicę, z powodu niedostatecznej opieki zdrowotnej, której nie mogła sobie zapewnić z powodów finansowych. Mówił: „Jak długo ten obecny porządek, oparty na absurdalnej idei kast, będzie się utrzymywał, nie jestem w stanie odpowiedzieć, ale to już najwyższy czas by ci, którzy rządzą, spędzali mniej czasu na publikacji swoich cnót, a więcej pieniędzy, znacznie więcej pieniędzy na to by sfinansować prace przydatne społeczeństwu”.

Doświadczając biedy i sytuacji pozbawienia całych grup społecznych podstawowych praw, a także znajdując się pod wpływem dzieł Marksa, Guevara zdecydował, że jedynym rozwiązaniem dla społecznych nierówności jest rewolucja. Natomiast bliższe zapoznanie się z krajami kontynentu utwierdziło go w przekonaniu, ze państwa regionu potrzebują zjednoczenia, które pomogłaby uwolnić się im od imperializmu i post-kolonializmu. To wtedy zaczął głosić koncepcję Hispano-Ameryki – zjednoczonej i bez granic. Tak więc w ocenie Guevary cały region miał dwa bardzo duże powody do przeprowadzenia rewolucji.

Idee Che dotyczące budowy socjalizmu, zdecydowanie wskazywały na próbę budowy czegoś nowego, odległego od modelu socjalizmu w ZSRR oraz przeciwnego wobec istniejącej tam „biurokratycznej karykatury”, jak sam nazywał to kubański rewolucjonista. Po 1959 roku myśl Che rozwinęła się, jeszcze bardziej dystansował się on od sowieckiego socjalizmu. Skrytykował publikację sowieckich instrukcji odnośnie marksizmu, stwierdzając, że nie pozwalają one ludziom myśleć, gdyż partia już to za nich zrobiła, a ci mają to jedynie strawić. W pewnym stopniu, także z powodu jego wczesnej śmierci, myśl Che pozostaje niekompletna i próżno w niej szukać odpowiedzi na pytania dotyczące systemu planowania czy walki z biurokracją.

Główną siłą, napędzającą jego poszukiwania, było przekonanie, że socjalizm tak naprawdę jest bez znaczenia, i że nie może on odnieść sukcesu, dopóki nie będzie oferował cywilizacji, etyki społecznej i modelu społeczeństwa, przeciwnego indywidualizmowi, egoizmowi, rywalizacji, walki wszystkich ze wszystkimi, która charakteryzuje ustrój kapitalistyczny. Dla Guevary wizja socjalizmu, którą tworzy jest nierozłączna z pewnymi wartościami moralnymi, w przeciwieństwie do jego poprzedników skupiających się jedynie na rozwoju sił produkcyjnych. Sam mówił: „Socjalizm ekonomiczny, bez komunistycznych morale, mnie nie interesuje. My zwalczmy biedę, a nie alienację w tym samym czasie… Jeśli komunizm jest oddzielony od świadomości, to może on pozostać metodą dystrybucji, ale już nie dłużej rewolucyjną moralnością”.Socjalizm dla Che reprezentował historyczny projekt nowego społeczeństwa, opartego o wartości takie jak równość, solidarność, kolektywizm, rewolucyjny altruizm, swobodę wypowiedzi, masowy udział społeczeństwa. Jego krytyka socjalizmu, jak i działalność lidera inspirowane były komunistyczną utopią.

Trzy najważniejsze dla Guevary filary nowego systemu to: dyskusja nad metodami zarządzania gospodarką, swobodne wyrażanie wszelkich różnic i socjalistyczna demokracja. Niewygodnej kwestii pluralizmu w obrębie samej rewolucji nie rozwijał, ale akceptował i szanował wolność i pluralizm w dyskusji, który także w demokratyczny sposób tą rewolucję legitymizował. Był świadomy, że bez prawdziwej demokracji, politycznego pluralizmu, wolnej dyskusji nad priorytetami, wolnego wyboru dla populacji pomiędzy różnymi ekonomicznymi propozycjami i stanowiskami, które są dyskutowane; planowanie jest w sposób nieunikniony zamieniane w system biurokratyczny i autorytarny, w „dyktaturę potrzeb”. Zdecydowanie był przeciwnikiem kopiowania systemu z Europy Wschodniej, które prowadziło do wzrostu nierówności społecznych, wykształcenia się uprzywilejowanej warstwy technokratów i biurokratów.Che nigdy nie zdołał wypracować do końca teorii na temat roli demokracji w przejściu socjalistycznym. Odrzucił jednak autorytarne i dyktatorskie koncepcje, które tak bardzo zaszkodziły socjalizmowi w XX wieku.

Guevara broni systemu planowania jako kluczowego elementu w procesie budowania socjalizmu, ponieważ według niego, uwalnia on człowieka od bycia podmiotem ekonomicznym. Mimo to nie odpowiada kto powinien ten plan tworzyć. Istnieją zapiski, w których zbliża się do idei demokracji socjalistycznej, demokratycznego procesu planowania, w którym to sami ludzie, robotnicy, masy, będą podejmowały zasadnicze decyzje. W innym miejscu jednak odnajdujemy stwierdzenie, że to czynniki ekonomiczne determinują zbiorowe przeznaczenie, a masy muszą być zdolne do pokierowania swoim losem i zdecydować, która część produkcji zostanie zgromadzona, a która przeznaczona na konsumpcję.

List Che Guevary do Carlosa Quijano, dyrektora tygodnika Mancha wychodzącego w Montevideo – „Socjalizm i człowiek na Kubie” jest kolejnym wywodem Guevary na temat socjalizmu, miejsca człowieka w jego budowie i samej rewolucji. Guevara obala burżuazyjną teorię, że wprowadzanie i rozwój socjalizmu cechuje poświęcenie jednostki na ołtarzu państwa. Guevara opisuje natomiast, że w miarę trwania rewolucji, tradycja polityczna ulega przemianie i wyłania się nowa osobowość o bardzo wyraźnych rysach – masa, która z niczego staje się wszystkim, czołową postacią i architektem dziejów. Masa, synonim ludu, nie zachowuje się jak stado, lecz wpływa, określa i kieruje. Chodzi o wzajemny stosunek, w którym rząd i masa zlewają się w jedno, a oddziaływanie jest obustronne. Często intuicja i przenikliwość ludu sięga dalej niż dane to jest grupom kierowniczym i wcześniej od nich pozwala dostrzec błędy.

Guevara omawia także trudne zadanie tworzenia nowego człowieka w harmonii z odmiennym od dotychczasowego społeczeństwem. Twierdzi, że rewolucja przywraca człowiekowi jego godność, wzbogaca go wewnętrznie i czyni bardziej odpowiedzialnym. Rewolucja jego zdaniem wyzwala najlepsze emocje solidarności międzyludzkiej. Guevara stwierdza, że w początkowym procesie rewolucji kubańskiej, (atak oddziałów Castro na koszary Moncada), to właśnie człowiek był czynnikiem podstawowym, i to od jego zdolności zależało powodzenie całego zadania. Podczas następnego etapu, walki partyzanckiej, rewolucja rozwija się w ludzie, masie, którą to trzeba zmobilizować (co jest zadaniem awangardy). Guevara odwołując się do poparcia jakim cieszył się wśród ludu Castro, twierdzi, że lud to nie suma jednolitych elementów zachowująca się jak stado. Faktem jest, że podąża za swoimi przywódcami, ale stopień w jakim przywódcy zdobyli to zaufanie, odpowiada prawidłowości z jaką interpretują pragnienia i dążenia ludu oraz szczerość z jaką walczą o spełnienie obietnic. Guevara przyznaje, że państwo niekiedy się myli, wtedy to zbiorowy entuzjazm spada i musi nadejść chwila naprawy. Podkreśla, że w takich momentach, konieczne jest nawiązanie silnej więzi ze społeczeństwem.

Jako przyczyny rewolucji wymienia: wyczerpanie możliwości systemu kapitalistycznego, skutki czego lud odczuwa na sobie, walkę wyzwoleńczą przeciwko obcemu ciemiężcy, nędzę wywołaną wojną, czy ruchy wyzwoleńcze zmierzające do obalenia reżimu neokolonialnego.

W przytoczonym liście Guevara mówi dużo o pracy, o jej znaczeniu dla człowieka i procesu jego formowania. Mówi: „człowiek musi przestać być towarem i konieczne jest powstanie systemu, w którym wydziela mu się pewną kwotę za spełnienie powinności społecznej. Człowiek zaczyna wyzwalać swoją myśl z przykrej konieczności zaspokojenia zwierzęcych potrzeb poprzez pracę. Zaczyna widzieć odzwierciedlenie samego siebie w swoim dziele”. Twierdzi, że teoria rewolucji będzie się opierać na dwóch filarach tj. na budowie nowego człowieka, oraz na rozwoju techniki. Według niego prawdziwy rewolucjonista powinien kierować się wielkim uczuciem miłości, miłości do ludów, do spraw najświętszych i uczynić ją jedną niepodzielną. Rewolucjonista ma być dla partii ideologicznym motorem, a kres jego działalności może położyć dopiero śmierć. Nawet kiedy zadanie zostanie wykonane w skali lokalnej, prawdziwy rewolucjonista nie może zapomnieć o internacjonalizmie proletariackim, inaczej imperializm zacznie odzyskiwać teren. „Internacjonalizm proletariacki to powinność ale i konieczność rewolucyjna. Tak wychowujemy nasz lud”. Guevara uważa, że żadne troski osobiste nie mogą zaprzątać głowy rewolucjonisty, podając przykład, że jeśli dzieciom zwykłego człowieka czegoś brakuje to naszym dzieciom też musi czegoś brakować. Guevara stwierdza, że dążenie do zaspokojenia egoistycznych potrzeb jest „infiltracją zarazków przyszłego zepsucia”. Dodaje, że „rewolucja dokonuje się przez człowieka, a człowiek z dnia na dzień musi hartować swojego ducha rewolucyjnego. Mimo tego, że osobowość odgrywa rolę mobilizującą i kierowniczą, jeśli ucieleśnia najwyższe cnoty i dążenia ludu oraz nie zbacza ze szlaku; to drogę toruje awangarda, najlepsi z najlepszych, partia. Ponad to podstawowym tworzywem w pracy rewolucjonistów jest młodzież; w niej pokładają oni nadzieje i przygotowują ją do przejęcia sztandaru. W pierwszych latach, rewolucji to wódz zawsze nadaje ton, lecz istnieje również liczna grupa rewolucjonistów, którzy rozwijają się w tym samym, co wódz kierunku oraz wielka masa idąca śladem przywódców; mająca do nich zaufanie, ponieważ ci potrafili zinterpretować jej dążenia.

Guevaryzm stworzony przez Che, będący odmianą marksizmu-leninizmu, akceptował wszystkie zasługi leninizmu, ale wprowadzał też nowe założenia, tak aby dopasować się do rewolucji o które i w których walczył. Che argumentował, że w krajach Trzeciego Świata to kadry guerrillas, powinny walczyć i być przewodnikami dla tamtejszych klas pracujących. Po zwycięstwie rewolucji kubańskiej w 1959 roku, Guevara rozwijając swoją myśl ideologiczną postulował rozlew rewolucji na całym świecie. Czemu osobiście dał wyraz w Boliwii w 1967 roku, dowodząc tam zbrojną partyzantką. Jego ideologia zakładała eksport rewolucji do każdego kraju, którego lider jest wspierany przez imperium – Stany Zjednoczone, a popadł w niełaskę ludu. Guevaryzm w tym zakresie można podsumować trzema punktami: ludzie odpowiednio zorganizowani mogą zwyciężyć z armią narodową, sama siła ludu może sprawić, że rewolucja stanie się możliwa, ludowe siły zawsze mają przewagę na niezurbanizowanych terenach. Guevara szczególnie popierał techniki walki oparte o działania partyzanckie, małych zbrojnych oddziałów, początkowo inicjujących walki z terenów wiejskich, tak aby zmobilizować pozostałych w jeden powszechny front przeciwko reżimowi. Podkreślając znaczenie przywództwa i szybkiego powszechnego powstania, zamiast umacniania tego co wcześniej udało się zdobyć wynikało z jego inspiracji maoizmem. Guevaryzm podtrzymuje wierzenie, że zbrojna walka może wywołać rewolucję, kiedy rząd nie ma poparcia u swoich obywateli. Przywództwo małych kadr, szybko poruszających się para-militarnych grup nakieruje niezadowolenia ludu przeciwko sprawującemu władzę reżimowi i w ten sposób doprowadzi do powszechnej rewolucji. Guevara nie wierzył natomiast w leninowskie powstanie oparte o miasta, tak jak to miało miejsce podczas rewolucji październikowej w Rosji, ale w powstanie ludowe, któro nabrałoby sił na wiejskich obszarach i obaliło reżim. Przywództwo guerrilli miałoby natomiast podnieść morale ludu, ale bez samodzielnego przejmowania kontroli nad państwowym aparatem.

Bibliografia:

Che Guevara: „Dzienniki motocyklowe”; wyd. Świat Literacki, 2005

Che Guevara: „Socjalizm i człowiek na Kubie”, 1965; Nowa Krytyka Czasopismo Filozoficzne: http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article604

Michael Lowy: „Che Guevara in Serch of a New Socialism”; A socialist, feminist, anti-racist organization: Solidarity: https://www.solidarity-us.org/node/2384