António de Oliveira Salazar
Kamil Marcinkowski
António de Oliveira Salazar – (1899-1970) – z wykształcenia ekonomista, w latach 1932-1968 premier
Portugali. Sprawował rządy dyktatorskie, uważa się go za twórcę idei tzw. Nowego Państwa (Estado Novo).
W 1928 roku został ministrem finansów w rządzie gen. Antonio Carmony, w 1932 objął funkcję premiera,
co sprawiło, że Portugalia stała się dyktaturą cywilną i pozostała nią aż do 1974 roku. Salazar okazał się
sprawnym i skutecznym politykiem, doprowadził do salda dodatniego w budżecie i stabilizacji waluty.
Jego reformy były postrzegane jako cud gospodarczy, co znacząco wzmocniło jego pozycję w rządzie.
Wprowadził program robót publicznych, które ograniczyły bezrobocie i pomogły w opanowaniu kryzysu
gospodarczego. Był zwolennikiem własności prywatnej i wrogiem socjalizmu, co skłoniło go do poparcia
rządów generała Franco w Hiszpanii. Salazar jest przykładem intelektualisty u władzy, swoja myśl polityczną
opierał m.in. na nauczaniu społecznym papieża Leona XIII i koncepcjach filozoficzno-społecznych francuskich
myślicieli konserwatywnych, np. Frederica Le Play i Alexisa de Tocquevilla. Fundamentem myśli politycznej
portugalskiego dyktatora był nacjonalizm, był autorem koncepcji „wszystko dla narodu, nic przeciwko narodowi”. Czas jego rządów charakteryzuje przedkładanie interesu narodowego i suwerenności państwowej ponad wszystkie inne interesy polityczne. Jego nacjonalizm miał charakter konserwatywny, naród postrzegał jako ciało organiczne, składające się z jednostek niepodobnych do siebie i zhierarchizowanych, a także ponadetniczny, Portugalczykiem mógł człowiek każdej rasy. Uważał, że woli narodu nie wyrażają ani pojedyncze jednostki w akcie głosowania ani partie polityczne, lecz wódź i elita rządząca. Drugim kluczowym elementem doktryny Salazara był autorytaryzm, w jego koncepcji państwo było przewodnikiem narodu, ale równocześnie nie było zależne od kapryśnej woli ludu, np. wyrażonej w wyborach, w jego przekonaniu ustrój nie mógł zależeć od zmiennej woli tłumu. Dla Salazara fundament ustroju stanowiły prawdy wieczyste, niepodlegające dyskusji: są to wiara, czyli prawda religijna, źródłem wszelkiej suwerenności jest Bóg, drugim fundamentem jest ojczyzna – całość terytorialna i moralna, następnie władza, będąca koniecznością, prawem i obowiązkiem, czwarta prawda wieczysta to rodzina – kolebka życia, a ostatnim praca, którą zasila się życie. Cecha charakterystyczną dyktatury Salazara był fundamentalny antydemokratyzm i antyparlamentaryzm. Bliski był mu również antykomunizm, każdy socjalizm uważał za niewolnictwo. Salazar idee „Nowego Państwa” zaczął wprowadzać w 1933 roku, po przyjęciu w referendum nowej konstytucji. Od tego momentu fundamentem ustroju stał się korporacjonizm – jako ustrój społeczno-gospodarczy pozwalający znaleźć trzecią drogę pomiędzy leseferyzmem a socjalizmem. Był to korporacjonizm inny od tego we włoskim wydaniu, korporacje miały tworzyć się oddolnie, a państwo miało zapewnić tylko ramy prawne. Korporacje miały regulować wymiar godzin pracy, obowiązki pracowników i pracobiorców, a także wynagrodzenia i urlopy. Konflikty między korporacjami miał rozstrzygać Narodowy Instytut Pracy i Dobrobytu. Instytucjonalne zmiany były dość ograniczone, zachowana została monteskiuszowska zasada trójpodziału władzy. Formalnie na mocy nowej konstytucji suwerenem był prezydent republiki, jednak de facto dyktatorem był Salazar, jako szef rządu. Parlament był jednoizbowy, wybory odbywały się co cztery lata. Jedyną legalną partią polityczną stała się Unia Narodowa, która miała wyłączne prawo zgłaszania kandydatów do Zgromadzenia Narodowego. W 1935 roku Salazar utworzył policję polityczną pod nazwą „Policja Nadzoru i Ochrony Społecznej”, w 1945 roku została zmieniona nazwa na „Międzynarodową Policję Ochrony Państwa’(PIDE). Największe nasilenie działań tej policji nastąpiło w ostatnim okresie rządów Salazara, co wiązało się z aktywizacją podziemia lewicowego i komunistycznego. W kraju istniał zakaz propagandy komunistycznej, idei masońskich i krytyki polityki kolonialnej. W polityce zagranicznej Salazar kierował się dwiema wytycznymi: zachowaniem pełnej suwerenności Portugalii oraz bezkompromisowym antykomunizmem, co skłoniło go do poparcia rządów generała Franco w Hiszpanii i zawarcia Paktu Iberyjskiego w 1939 roku o współpracy i przyjaźni. W 1968 roku, ze względu na zły stan zdrowia ustąpił ze stanowiska, co doprowadziło do załamania się systemu i przeprowadzenia w 974 roku rewolucji goździków, która zapoczątkowała demokratyczny okres rządów.
Bibliografia:
- Jakub Tyszkiewicz i Edward Czapiewski – Historia Powszechna – Wiek XX
- histmag.org
