Aleksandra Kołłontaj | projektismuw2016

Piotr Bogdański

Aleksandra Kołłontaj (z domu Domontowicz) urodziła się 31 marca 1872 r.
w stolicy imperium rosyjskiego Sankt Petersburgu jako córka carskiego generała - Michaiła

Domontowicza. Matką Aleksandry była Aleksandra Masalin, która pochodziła
z Finlandii. W domu przyszłą rewolucjonistkę nazywano Szura. Aleksandra była piękną, uzdolnioną,

pełną wdzięku kobietą, która budziła zainteresowanie, zwłaszcza wśród mężczyzn. Często mówiono

o niej „femme fatale”. Jako nastolatka lubiła być w centrum uwagi, uwielbiała także, kiedy o niej

mówiono i kiedy zyskiwała coraz to większą popularność. Jednak punktem w życiorysie panny Kołłontaj,

który zdziwił wielu, był fakt związania się jej arystokratycznych losów z ruchem socjalistycznym.
Jednak zanim wstąpiła ona do frakcji socjalistów, przechodziła w domu proces edukacyjny.

Kształceniem Aleksandry zajmowała się Maria Iwanowna Strachowa. Rodzice, a w szczególności

matka, nie dopuszczali nawet myśli, by ich córka mogła kontynuować naukę w gimnazjum bądź na

Kursach Bestużewa. Matka Kołłontaj uważała, że mogłoby się to przyczynić do zetknięcia się jej

córki z elementami rewolucyjnymi. Masalin nie wiedziała jednak, że prywatna nauczycielka, wspomniana

Maria Iwanowa Strachowa, interesuje się ruchem socjalistycznym. Pasję tę Strachowa zaszczepiła w młodej Aleksandrze Kołłontaj. Ponadto matka Aleksandry twierdziła, że rosyjska dama nie powinna mieć wyższego wykształcenia i zabroniła córce kontynuowania nauki na uniwersytecie. W 1888 roku Szura uzyskała świadectwo dojrzałości i stanęła przed ważną decyzją – jak pokierować dalej swoim losem. Kilka lat później, tj. w 1893 roku, Aleksandra po raz pierwszy wyłamała się ze schematu i wbrew swoim rodzicom wyszła za mąż za swojego dalekiego kuzyna Włodzimierza Kołłontaja, któremu urodziła w następnym roku syna o imieniu Michaił. Dzięki swojemu mężowi Aleksandra poznała i zaczęła zajmować się rewolucyjną myślą Marksa i Plechenowa. W 1898 roku Aleksandra wyjechała studiować ekonomię do Szwajcarii. W lecie 1899 roku spotkała się w Anglii z Sydneyem i Beatrice Webbami, którzy byli przedstawicielami Towarzystwa Fabiańskiego. Kobieta chciała zobaczyć, jak funkcjonuje angielskie środowisko robotnicze. Po powrocie do Rosji opublikowała ona swoje pierwsze artykuły poświęcone walce z uciskiem społecznym. W 1903 roku Kołłontaj wzięła udział
w II Zjeździe SDPRR (Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji), podczas którego nastąpił rozłam na frakcje socjaldemokratów - bolszewików i umiarkowanych - mienszewików. Szura współpracowała na początku zarówno z bolszewikami, jak i z mienszewikami,
co pozwoliło jej na współorganizację I Międzynarodowej Konferencji Socjalistek w Sttugarcie, której celem było wypracowanie jednej, wspólnej taktyki partii socjalistycznych w walce o przyznanie praw wyborczych kobietom. Jej oddanie sprawie kobiet zaowocowało zorganizowaniem I Ogólnorosyjskiego Zjazdu Kobiet, który odbył się w dniach 10-16.XII.1908 r. Po raz pierwszy w historii Rosji doszło do spotkania robotnic z „burżuazyjnymi feministkami”. Te drugie znienawidziły Kołłontaj za utożsamianie się z najniższymi warstwami społecznymi, co objawiało się między innymi tym, że po wizycie Aleksandry działaczki burżuazyjne wietrzyły mieszkanie z „wrednego rewolucyjnego ducha”. Takie działania przyczyniły się do wyjazdu Szury do Niemiec, gdyż dalszy pobyt na terenie Rosji groził jej aresztowaniem. Wyjechała nocą z 13 na 14 grudnia 1908 roku, a wcześniej przygotowany referat „Kobieta robotnica we współczesnym świecie” wygłosiła na zjeździe 15 grudnia 1908 roku robotnica Warwara Wołkowa.

Do Rosji Aleksandra wróciła dopiero w 1917 roku. Po rewolucji lutowej aktywnie działała w Komitecie Wykonawczym Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Chwilowo związała się z lewicowymi komunistami. Popierała koncepcję wojny rewolucyjnej, jednak w pewnym momencie wycofała się z głoszonych tez i przyjęła leninowską koncepcję rewolucji. Rewolucjonistka zgadzała się ze wszystkimi koncepcjami politycznymi Lenina, dzięki czemu wódz był jej przychylny. Aleksandra Kołłontaj brała czynny udział w tajnym posiedzeniu KC SDPRR(b) 10.X.1917 roku, na którym zapadła decyzja o przejęciu władzy w kraju przez bolszewików. Od 26.X.1917 roku do 15.III.1918 roku Szura pełniła funkcję ludowego komisarza opieki społecznej, co było fenomenem, gdyż stała się pierwszą na świecie kobietą pełniącą funkcję ministra. W tym okresie propagowała ona swoje koncepcje dotyczące równouprawnienia seksualnego oraz praw kobiet. Ponadto głosiła też różne pomysły, takie jak wprowadzenie państwowej opieki nad dziećmi, ułatwienie procedury rozwodowej czy depenalizacja związków zawodowych.
W marcu 1918 roku Aleksandra Kołłontaj została zmuszona do rezygnacji ze stanowiska komisarza, ale już pod koniec 1918 roku utworzyła Żenotdieł - pierwszy na świecie urząd zajmujący się sprawami kobiet. W 1919 roku ukazała się jej książka „Nowa mentalność a klasa robotnicza”, w której to Aleksandra przedstawiła punkty autorskiego programu emancypacji kobiet. Twierdziła, że kobiety powinny zostać wyzwolone zarówno pod względem ekonomicznym, jak i psychologicznym. Uważała za dozwolone wszelkie postaci związków seksualnych, w tym też homoseksualne. Kołłontaj apelowała o zastąpienie tradycyjnego małżeństwa wolnym związkiem, w którym obie strony byłyby materialnie niezależne oraz mogłyby prowadzić swobodne życie erotyczne. Mówiła: „Małżeństwo zostanie oczyszczone ze wszelkich materialnych elementów, ze wszelkich pieniężnych kalkulacji, które tworzą jedynie szkaradną skazę na dzisiejszym rodzinnym życiu. Będzie ono zamienione odtąd na wzniosły związek dwóch dusz, kochających się nawzajem i ufających sobie. Związek ten zapewni każdemu robotnikowi i każdej robotnicy jak najbardziej pełną szczęśliwość, najwyższe zadowolenie, które może przypaść w udziale stworzeniom świadomym siebie i otaczającego ich życia”. Szura rozpowszechniała również koncepcję „szklanki wody”, według której potrzeby seksualne są tak samo naturalne jak pragnienie, zaś stosunki płciowe powinny być traktowane jako coś oczywistego i łatwo dostępnego - niczym szklanka wody. Kołłontaj obrała sobie również za cel walkę z prostytucją, która była wielkim problemem
w kraju. W Piotrogrodzie na początku lat 20. XX wieku około 88% młodzieży (obojga płci) choć raz sprzedało swoje ciało. W 1921 r. Aleksandra wypowiedziała takie zdanie: „Nie potępiam prostytutek dlatego, że oddają swoje ciało wielu mężczyznom, tylko dlatego, iż podobnie jak kury domowe, są bezproduktywne”. Przekonywała, że rozwiązaniem problemu jest odrzucenie monogamii jako sprzecznej z naturą człowieka. Partyjnym kolegom Aleksandry jednak nie spodobały się jej postulaty i została ona zmuszona do opuszczenia, po raz kolejny, Rosji. Wyjechała na Ukrainę. Jednak już w 1922 roku, w wyniku zakończenia rosyjskiej wojny domowej, zaproponowano Aleksandrze Kołłontaj placówkę dyplomatyczną. Na pierwszą misję Kołłontaj wysłano do Norwegii, gdzie od 1924 roku pełniła funkcję pełnomocnego przedstawiciela ZSRR. Była niezwykłą przedstawicielką kraju za granicą, bowiem posiadała rzadko spotykaną odwagę mówienia głośno i otwarcie o wielu sprawach. Nie kryła się także
ze swoimi nowoczesnymi poglądami, co spowodowało odwołanie jej z placówki dyplomatycznej w marcu 1926 roku. Władze państwa, chcąc wyciszyć szum wokół specyficznej ambasadorski, zdecydowały się wysłać Szurę w odległe miejsce. Zaproponowano Meksyk.

Aleksandra Kołłontaj, interesująca się rozwojem sytuacji na kontynencie amerykańskim, została powołana na nadzwyczajnego posła i pełnomocnego przedstawiciela ZSRR w Meksyku, z którym oficjalne stosunki dyplomatyczne nawiązano w 1924 roku. Rząd USA po przybyciu Kołłontaj do Meksyku zarzucił ZSRR prowadzenie działalności bolszewickiej. Obiecującą działalność dyplomatyczną Aleksandry zakłóciło oskarżenie jej o udział w nielegalnym pośrednictwie przekazywania pieniędzy. Jedynie powrót do Rosji był możliwością wyciszenia zaistniałej sytuacji. Po wyjeździe Aleksandry Kołłonttaj z Meksyku w roku 1927 zerwano również kontakty dyplomatyczne między oboma państwami.
Aleksandra Kołłontaj za zasługi dla ojczyzny otrzymała kilka odznaczeń, została nagrodzona Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRR, a rząd meksykański nagrodził ją w 1944 roku orderem Azjatyckiego Orła. Ponadto, decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) z 1943 roku, przyznano jej dyplomatyczną rangę nadzwyczajnego i pełnomocnego posła.
Państwa, w których Aleksandra przebywała z misją dyplomatyczną, wysoko ceniły działalność radzieckiej posłanki. Szura przeszła na emeryturę polityczną w roku 1945, oddając się twórczości literackiej, w której zajęła się problemami robotników, równouprawnieniem kobiet oraz życiem i kulturą Skandynawii. Aleksandra Kołłontaj zmarła 9.III.1952 roku w wieku 80 lat. Została pochowana na Nowodziewiczym Cmentarzu
w Moskwie, gdzie spoczywają zasłużone elity świata polityki, nauki i kultury. Pod jej portretem na pomniku umieszczono napis: „Rewolucyonier, tribun, diplomat”.

Źródła:

1) FOLIA HISTORICA 76, 2003 L i l i a n n a Ś w i a t e k- ALEKSANDRA KOŁLONTAJ NA PLACÓW CE W MEKSYKU (1926-1927) EPIZOD Z DZIEJÓW KARIERY PIERW SZEJ W ŚWIECIE KOBIETY-AMBASADORA

2) http://histmag.org/Aleksandra-Kollontaj-komunistyczna-apostolka-wolnej-milosci-5346