QWERTY
Norbert Kostanek
QWERTY- trudny do zapamiętania, nieintuicyjny i wydawałoby się przypadkowy ciąg liter,
do którego jednak po pewnym czasie przyzwyczajamy się do tego stopnia, że nawet nie
patrząc na klawiaturę, potrafimy sprawnie ją wykorzystywać.
Skąd się wziął pomysł na ten nietypowy układ znaków? Początkowo maszyny do pisania wyposażone były w alfabetyczny układ liter. Ich konstrukcja powodowała jednak, że przy zbyt szybkim pisaniu, klawisze leżące blisko siebie wzajemnie się blokowały. Rozwiązaniem tego problemu zajął się jeden z twórców maszyny do pisania, amerykański dziennikarz i wynalazca, Cristopher Latham Sholes. W 1878 roku opatentował on pierwsze urządzenie z układem klawiszy QWERTY. Sposób rozmieszczenia przycisków miał zapobiegać zakleszczaniu się klawiszy i w rezultacie pozwalać na znacznie szybsze pisanie. W tym celu, układ Scholesa miał brać pod uwagę najczęściej występujące w języku angielskim pary znaków. Patent ten miał posłużyć początkowo jedynie maszynie do pisania, jednak jego żywotność wydaje się znacznie przewyższać pierwotny zamysł. Mimo wciąż dość powszechnego użycia maszyn w niektórych częściach świata, od lat 80 zaczęły one ustępować coraz popularniejszym komputerom osobistym. Układ klawiszy ze względu na popularność i szybkość pisania, którą miał zapewniać, został zaimplementowany i w nich. Niewielkie modyfikacje samego układu, takie jak uwzględnienie występujących regionalnie znaków diakrytycznych, pozwolił na opanowanie znacznej części globu (szczególnie świata zachodniego). Obecnie przyciski klawiatury są znacznie doskonalsze, nie mogą się już wzajemnie blokować. Powstaje więc pytanie, czy QWERTY wciąż powinno być tak powszechnie wykorzystywane.
Tu zaczynają się kontrowersje związane z ideą Scholesa, pokazujące drugie oblicze „rewolucyjnych” wynalazków. Chociaż kojarzą się nam one zwykle z najlepszym możliwym rozwiązaniem trapiącego ludzi problemu, nierzadko są także pewną wypadkową innych czynników, które sprawiają, że najpowszechniejsze staje się niekoniecznie to, co najlepsze. Idealnym przykładem jest właśnie opisywany układ klawiszy.
Klawiatura QWERTY faktycznie była innowacją, która pozwoliła na znacznie szybsze redagowanie informacji, a czas to jeden z najważniejszych czynników wpływających na użyteczność wiadomości. Scholes jednak rozwijając swój wynalazek, paradoksalnie równocześnie wstrzymał jego dalszy rozwój. Klawiatura QWERTY szybko stała się tak popularna, że niemożliwe stało się odwrócenie procesu jej upowszechniania. Przyczyną pierwszą były względy ekonomiczno-społeczne. Ogromne koszty generowałaby nie tylko konieczność przerobienia lub wymiany wielu używanych dotychczas urządzeń, ale i potrzebę przygotowania milionów pracowników do sprawnego korzystania z nowych rozwiązań, którzy na jakiś czas stawaliby się znowu zaledwie „praktykantami”. Drugim problemem jest samo przyzwyczajenie zakorzenione w umysłach i zwyczajne ludzkie lenistwo. Zapewne to wszystko nie byłoby problemem, gdyby klawiatura Scholesa faktycznie była idealnym rozwiązaniem, wkrótce jednak okazało się, że tak nie jest.
Pierwszą wadą układu QWERTY, jaki przychodzi na myśl nawet bez konieczności przeprowadzania żadnych specjalistycznych badań, to dostosowanie układu klawiszy do potrzeb języka angielskiego. Rozmieszczenie liter choć nieoptymalne dla pozostałych języków, rozpowszechniło się także poza światem anglosaskim. Zresztą głębsza analiza pozwala na wysunięcie pewnych wątpliwości także w przypadku języka angielskiego, czego w 1989 roku dowodził Richard Dickerson. Posługując się własnym programem, wyodrębnił on najczęściej występujące w angielskim pary liter- th, he, re, er, on. Wystarczy jednak spojrzeć na klawiaturę, by przekonać się, że zarówno litery re, jak i th, leżą w bezpośrednim sąsiedztwie.
Znanym przeciwnikiem klawiatury QWERTY był August Dvorak, amerykański psycholog i profesor, a zarazem współtwórca klawiatury Dvoraka, który z czasem ośmielił się nawet stwierdzić, że wynalazek Schoelsa jest sabotażem, który celowo ma spowalniać prędkość pisania. Opracowany przez Dvoraka wraz z Williamem Dealeyem w latach 30. układ klawiszy, miał pozwalać na nawet 20% wzrost szybkości pisania. Opatentowana w 1936 roku klawiatura doczekała się z czasem pewnych zmian, a także wersji przystosowanych do innych języków, jednak nigdy nie osiągnęła większej popularności i nie stała się realnym zamiennikiem dla QWERTY. Przyczyny takiego stanu rzeczy zostały opisane wcześniej, a dowodem słuszności tych wniosków są przeprowadzone w 1956 roku badania. Wykazały one, że faktyczne koszty wyszkolenia pracowników przekraczają korzyści, jakie osiągnięto. Chociaż samo badanie krytykowano za to, że nie zostało przeprowadzone na osobach dopiero rozpoczynających naukę piania na klawiaturze, trzeba przyznać, że oddawały one faktyczną sytuację w jakiej stoją przedsiębiorstwa. Problemy związane z wprowadzaniem do użycia klawiatury Dvoraka są często przytaczanym przykładem trudności, jakie przysparza wprowadzanie zmian.
Historia klawiatury QWERTY pokazuje inne oblicze wynalazczości. Oblicze, które nie zawsze pozwala na udostępnienie najlepszych możliwych rozwiązań, gdyż naturalna siła inercji sprawia, że staje się to nierealne ze względów ekonomicznych i społecznych. Niełatwo jest zmienić raz zakorzenioną w umysłach ideę, a taka ideą z pewnością stał się powszechnie używany, nieintuicyjny układ klawiszy QWERTY. Ostatecznie może jednak warto mieć na uwadzę, iż „lepsze jest wrogiem dobrego”.
Bibliografia:
-
DICKERSON R., "Did Sholes and Densmore Know What They Were Doing When They Designed Their Keyboard?", ETCetera – Journal of the Early Typewriter Collectors Association, 1989
-
The Economics of QWERTY. History, Theory and Policy: Essays by Stan J. Liebowitz and Stephen E. Margolis
Filmy prezentujące tematykę:
-
Filmik o układach klawiatury- QWERTY vs Dvorak (po angielsku).
https://www.youtube.com/watch?v=tIJNusYZXMA
-
Zawody w pisaniu (po angielsku).
